Banska Palata

---

Svaki grad ima svoju istoriju, a ona se najbolje ogleda kroz arhitekturu samog grada. Novi Sad ima puno svojih simbola, kao i prepoznatljivo arhitektonsko nasleđe. Naš grad inače ima tragove raznih stilova građevinarstva iz prošlih vremena i baš zbog toga odiše izuzetnim šarmom prošlosti.

Staro jezgro Novog Sada čuva objekte koji su građeni raznim stilovima od klasicizma, baroka, secesije sve do nacionalnog i svih drugih. Osim svetovnih građevina, Novi Sad ima zaista monumentalne građevine sakralne arhitekture i to različitih veroispovesti. Možemo reći da je sadašnju formu izgleda, grad Novi Sad poprimio u drugoj polovini 19. veka i to u periodu nakon bune. Smatra se da svaka stara građevina ima svoje breme, priču i da poseduje pravo bogatstvo. 

Simbol moderne arhitekture Novog Sada je Banska palata!

Najmarkantniji simbol našeg grada je svakako Petrovaradinska tvrđava, zatim sinagoga, saborna crkva i katolička katedrala, ujedno i simboli multikulturalnosti Novog Sada. Ali apsolutno najprepoznatljiviji simbol moderne arhitekture Novog Sada je Banska Palata ili jednostavno rečeno Banovina. 

Dragiša Brašovan sasvim sigurno najpoznatiji i najveći arhitekta srpske moderne arhitekture između dva rata, rođen je u Vršcu 1887. godine, a arhitekturu je studirao u Budimpešti na Tehničkom fakultetu. Diplomirao je 1912. godine, a praksu projektanta započinje u arhitektonskom ateljeu Tori. Komp. Poganu. Jedno vreme je živeo i radio u Sarajevu, nakon završetka prvog svetskog rata u Beogradu osniva svoj arhitektonski biro sa Milanom Sekulićem. Ovaj arhitekta je počeo živeti u Novom Sadu počevši od 1929. godine, kada je njegov rad pobedio na konkursu za novu palatu Radničke komore.

Banska palata je građena po planovima arhitekte Dragiše Brašovana!

Iako za gradnju Banovine njegov rad nije prošao baš zapaženo na konkursu 1930. godine, gradnja ove impozantne građevine, ipak je građena po njegovim planovima. U dnevnoj štampi je često objavljivana skica makete budućeg zdanja i na samom projektu se videlo da je na početku bilo planirano da ono bude građeno od klinker opeke. Međutim obe zgrade su ipak obložene belim mermerom, koji je donešen sa ostrva Brač, a centralni hol i stepenište su obloženi kamenom. 

Ovo javno zdanje je građeno od 1936. do 1939. godine na zemlji površine od 28000 kvadrata na kojoj pre toga nije bilo građevina. Banovina je podignuta na prostoru koji se zvao mali Liman, kraj nekadašnjeg Bulevara Kraljice Marije, sada Bulevara Mihajla Pupina, počevši od obale Dunava, tačnije od mosta Kraljevića Tomislava, mosta koji se nekada nalazio na mestu nekadašnjeg Petrovaradinskog mosta, sada mosta Duga. Zgrada Banovine se u to vreme smatrala najlepšom ne samo u zemlji nego i široj regiji. 

Možemo reći, kako jedinstvenu kompoziciju Banovine, sačinjavaju dve odvojene zgrade. Zbog svoje fenomenalne kompozicije, objekat pomalo podseća na veliki brod pa su Banovinu zbog toga neki nazivali „Bela krstarica“. Izgrađena je na prostoru između tadašnjeg starog jezgra grada i Dunavske obale na području, koje je nazivano mali i veliki Liman. Sve u suštini započinje 3. oktobra 1929. godine, kada objavom Kralja Aleksandra Prvog Karađorđevića, Novi Sad postaje sedište Dunavske Banovine. Ova Banovina je bila samo jedna od devet, koje su bile formirane. Dunavska Banovina je obuhvatala regije Bačke, Banata, Srema, Baranje, Stiga i Šumadije. 

Banski dvor je nekada bio i rezidencija Dunavske Banovine!

Banski dvor je nekada bio i rezidencija Dunavske Banovine, a na početku je Monarh, kasnije namesništvo, ukazom biralo kako se govorilo „ljudi od poverenja“ (banovi). Međutim ipak je samo tri bana od njih jedanaest, imalo privilegiju da uživa u luksuzu ovog prelepog kompleksa. Banski dvor je nakon okupacije Kraljevine Jugoslavije, bio centar žandarmerije i vojne uprave. Nakon završetka drugog svetskog rata pa sve do sredine pedestih godina u prostorijama Banskog dvora, osim sedišta Narodne skupštine Vojvodine, nalazio se tadašnji dom JNA, gde su održavane mnoge kulturne manifestacije. 

Kompleks čine dve zgrade, a nad krstastom osnovom dimenzija 57,5x100 metara, izgrađena je rezidencija bana sa većnicom i 147 prostorija. Druga zgrada poseduje čak 569 i pojedine prostorije su izuzetno raskošno uređene. Banska palata je impozantne veličine dimenzija 185x42,5 metra sa zaobljenom formom, a čitava arhitektonska kompozicija palate poseduje masivnu kulu visine 42 metra, koja je izgrađena na severoistočnom uglu. 

Banska palata je izgrađena u osnovi koja podseća na potkovicu i ima dužinu 185 metara i širine od 42,5 metra. Zgrada od suterena do potkrovlja poseduje pet etaža, visina same kule je oko 20 metara, ima na raspolaganju pet ulaza. Jedan od tih ulaza je reprezentativan, zatim službeni, kao i dva središnja. Sama palata je izgrađena u takozvanom stilu „Zrele moderne“, što je tada značilo u internacionalnom stilu. Zgrada pod nazivom Banski dvor, izgrađena je 1940. godine i ima znatno manju veličinu. Smatra se da je stil ovog zdanja, približan stilu totalitarnih režima. 

Reljefe je radio Karlo Baranji poznati novosadski vajar!

Kompletan objekat je izuzetno kompaktno koncipiran i izgrađen kao složeno zdanje, gde je sa unutrašnje strane naglašena centralna pozicija većnice, tačnije sale koja je predviđena za skupštinska zasedanja. Reljefe na ovom prelepom i impozantnom zdanju je radio Karlo Baranji, poznati novosadski vajar. Na reljefima su bili prikazani Kralj Petar Prvi, Kralj Aleksandar, Radomir Putnik, Petar Bojović, Vojvoda Živojin Mišić i Stepa Stepanović. Ove reljefe je neko skinuo za vreme trajanja drugog svetskog rata, ali su oko 2010. godine ti reljefi vraćeni na svoje mesto. U to vreme se kompletno, možemo reći monumentalno zdanje, smatralo izuzetno raskošnim. 

Nakon završetka drugog svetskog rata, Dragiša Brašovan je projektovao i izgradio mnogobrojne stambene objekte u Šapcu, Jagodini, Aranđelovcu, Podgorici, Zvorniku, hotel Metropol u Beogradu Tuzli i Sopoćanima, kao i veliki broj železničkih stanica u zapadnoj Srbiji. Izabran je 1953. godine za počasnog člana Kraljevskog instituta britanskih arhitekata. Svoj poslednju građevinu gradi od 1958. do 1962. godine i to je novi deo pošte, koja je izgrađena kraj starog objekta. Kroz projekte i građevine Dragiše Brašovana, može se pratiti izuzetno uspešan razvoj njegovog prepoznatljivog arhitektonskog stila. Ovaj arhitekta je čak bio uključen i u renoviranje Petrovaradinske trvđave 1953. godine.

Banska palata je monumentalni spomenik Novog Sada!

Banska palata je zaista monumentalni spomenik Novog Sada, a Dunavski park koji se nalazi preko puta i malo ukoso od ovog objekta, dodatno daje čar ovom prelepom zdanju, koje su nekada građani Novog Sada zvali pogača. Turistima je ovaj objekat izuzetno interesantan i često možete strane turiste videti kako se fotografišu, tako da je zgrada u pozadini. Banska palata je često bila i nemi svedok raznih istorijskih dešavanja, političkih promena pa čak i promena država, a da se nije ni pomerila sa mesta gde je građena. Bila je srećom i svedok lepših pa i romantičnih dešavanja, jer su pored ove zgrade šetali mnogi romantični parovi, a da ne zaboravi ni čuveni novosadski korzo i poslastičarnicu Carigrad, koji se nalaze preko puta. Da Banovina može pričati i pisati, mogla bi ispričati ili napisati veliki broj knjiga sa zanimljivim pričama.

Izvor fotografije: Stare fotografije Novog Sada
link: www.facebook.com/stare.ns/